Σάββατο 18 Οκτωβρίου 2014

To ψηφιδωτό προδιαγράφει το νεκρό - Είναι τελικά ο Μ.Αλέξανδρος και Ο γρίφος του ψηφιδωτού

Από τα μέσα Αυγούστου ου ξεκίνησε η περιπέτεια της Αμφίπολης όλοι αναρωτιούνται: Ποιος τελικά είναι ο ένοικος του ταφικού μνημείου. Πολλοί ακόμα ελπίζουν ότι μπορεί να είναι ο Μ.Αλέξανδρος και αυτό γιατί πιστεύουν ότι η μητέρα του Ολυπιάδα δεν θα τον άφηνε εκτός από τα πάτρια εδάφη. Οι πιθανότητες να συβαίνει κάτι τέτοιο είναι μάλλον λιγοστές, αλλά από την άλλη η αρχαιολογία αποδεικνύεται δύσκολο επάγγελμα ακόμα και για τους...αρχαιολόγους.

Έτσι υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση στο empedotimos.blogspot.gr που σίγουρα εντυπωσιάζει, καθώς στηρίζει την άποψη ότι τελικά πρόκειται περί του Μ.Αλέξανδρου. Μπορεί να είναι ετσι μπορεί και όχι (μάλλον όχι) αλλά η επιχειρηματολογία έιναι αρκετά στέρεα.

"Σήμερα 16/10/2014 το ΥΥΠΟ  ανεκοίνωσε την  αποκάλυψη και του υπολοίπου μέρους του ψηφιδωτού.



Συγκεκριμένα αναφέρει ότι :
«Σήμερα που αφαιρέθηκαν και τα τελευταία στρώματα χωμάτων από την ανατολική πλευρά του ψηφιδωτού, αποκαλύφθηκε η τρίτη μορφή της παράστασης, πίσω από τον γενειοφόρο άνδρα, ο οποίος -εκτός από το στεφάνι- φοράει και κόκκινο ιμάτιο.
Πρόκειται για γυναικεία νεανική μορφή, με κόκκινους ανεμίζοντες βοστρύχους, η οποία φοράει λευκό χιτώνα που συγκρατείται με κόκκινη λεπτή ταινία στο ύψους του στήθους. Φέρει κόσμημα στον καρπό του αριστερού της χεριού. Είναι προφανές ότι πρόκειται για την μυθολογική παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, με την παρουσία του θεού Ερμή ως ψυχοπομπού, όπως είθισται σε ανάλογες αναπαραστάσεις (φωτο 1, 2, 3).

Είναι εκπληκτική η παράσταση όχι μόνον για τον χρωματικό της πλούτο, αλλά και για την τέλεια εκτέλεση του σχεδίου. Στην παράσταση του ψηφιδωτού παρουσιάζεται και η τρίτη διάσταση, ιδιαίτερα στην απεικόνιση του ψυχοπομπού και της Περσεφόνης. Είναι φανερό ότι η παράσταση παραπέμπει και στην αντίστοιχη της αρπαγής της Περσεφόνης, στον λεγόμενο Τάφο της Περσεφόνης, στο βασιλικό νεκροταφείο των Αιγών. Όμως η παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης, στις Αιγές είναι τοιχογραφία. Εδώ, για πρώτη φορά, απαντάται σε βοτσαλωτό ψηφιδωτό, σε ταφικό μνημείο. Οι διαστάσεις του ψηφιδωτού δαπέδου ήτοι 4,5Χ3».


Επιβεβαιώνεται δηλαδή ότι η τρίτη μορφή είναι η Περσεφόνη, άρα αποτελεί καθαρά μυθολογική σκηνή, συνεπώς δεν απεικονίζεται ο νεκρός στο ψηφιδωτό, όπως κάποιες υποθέσεις το ανέφεραν.

Όμως κάποια στοιχεία του ψηφιδωτού θεωρώ ότι προδιαγράφουν τον νεκρό.

Ας τα δούμε αναλυτικά.

Σίγουρα η μυθολογική εικόνα της αρπαγής της Περσεφόνης παραπέμπει στην μετάβαση της ψυχής από τον κόσμο των θνητών στον Άδη.

Κάνω την υπόθεση ότι  ο καλλιτέχνης προσπάθησε να παραθέσει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στο ψηφιδωτό τα οποία τρόπον τινά αποτελούν τις προδιαγραφές του νεκρού.

Με άλλα λόγια, η απεικόνιση των θεοτήτων απεδόθη με ανθρώπινα χαρακτηριστικά κάποια εκ των οποίων αποτελούν τρόπον τινά "σήμα κατατεθέν" του νεκρού, οπότε με την παρουσία τους υπονοείται η ταυτότητα του νεκρου.




Έτσι βλέπουμε την Περσεφόνη να απεικονίζεται σε πολύ νεαρή ηλικία, πολύ νεαρότερη από την Περσεφόνη της Ελευσίνας,  φαίνεται ότι το αριστερό της μάτι είναι μπλε σε αντίθεση με το δεξί της που είναι σκούρο, πιθανόν μαύρο.

Τα μαλλιά της έχουν μπούκλες  και είναι κόκκινα.

Το άρμα το οδηγεί  ο Πλούτων «μανιωδώς» όπως δείχνει φορώντας στεφάνι δάφνης και φορώντας κόκκινο ιμάτιο ενώ ο Ερμής κοιτάζει τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη με ύφος που το χαρακτηρίζω ως ξαφνιασμένο μεν αλλά ικανοποιημένο.



Επίσης, παρότι οι απόψεις συνέκλιναν ότι στις προηγούμενες φωτογραφίες  το χρώμα του ματιού  του ενός αλόγου  φαίνεται διαφορετικό από το άλλο λόγω φωτοσκίασης, και στην νέα  «πανοραμική» φωτογραφία  που δόθηκε σήμερα στην δημοσιότητα  εξακολουθεί να υπάρχει αυτή η διαφορά. Άρα θεωρώ ότι το χρώμα των ματιών του αλόγου είναι διαφορετικά και μάλιστα το αριστερό είναι μπλε.




Κατά την άποψη μου ο καλλιτέχνης αποδίδοντας την ιδιαιτερότητα της διχρωμίας των ματιών του νεκρού στο άλογο, θέλει να αποδώσει στον νεκρό στενή σχέση με άλογο.

Εδώ να προσέξουμε ότι η ψυχή δεν έχει φύλο και συνεπώς το ότι η Περσεφόνη απεικονίζει την ψυχή του νεκρού δεν σημαίνει κατ’ανάγκην  ότι ο νεκρός  είναι  γυναίκα, μπορεί να είναι και άνδρας.

Έτσι έχουμε την ψυχή του νεκρού να απεικονίζεται με την Περσεφόνη, ο οποίος είχε στενή σχέση με άλογο, και του οποίου τα  ανθρώπινα χαρακτηριστικά  είναι νέος,  με  κόκκινα μαλλιά και   βοστρύχους (μπούκλες), έχει το αριστερό μάτι μπλε και το δεξί μαύρο, γέρνει λίγο προς τα αριστερά και με σηκωμένο το χέρι αποχαιρετά τον κόσμο των θνητών.

Ο δε Ερμής κοιτάζει  τον νεκρό με ξαφνιασμένο ύφος που μάλλον υποδηλώνει ότι δεν περίμενε τον νεκρό, μιας και είναι σχετικά νέος αλλά όχι λυπημένο αντίθετα ικανοποιημένο μιας και ο νεκρός δεν μεταβαίνει απλώς στον Άδη αλλά αποθεώνεται.

Ο Πλούτων με την μορφή του Φιλίππου τρέχει μανιωδώς για να πάει την ψυχή του νεκρού στον  Άδη , φοράει δε κόκκινο ιμάτιο όπως φορούσαν οι βασιλείς


Αν λοιπόν η υπόθεση μου είναι σωστή, τότε πρόκειται για τον Αλέξανδρο υιό του Φιλίππου, ο οποίος είχε ιδιαίτερη σχέση με το άλογο του τον Βουκεφάλα, πέθανε νέος,  αποθεώθηκε (με το αριστερό  ανατεταμένο χέρι αποχαιρετά και αντίστοιχη έκφραση  Ερμού) , εν ζωή είχε διαφορετικού  χρώματος μάτια και συγκεκριμένα το αριστερό μπλε και το δεξί μαύρο όπως μας λέει ο ψευδο-Καλλισθένης :



Το χρώμα του δέρματος του ήταν λευκό (λευκή εσθήτα Περσεφόνης), και πρέπει να είχε κόκκινα μαλλιά αν κρίνουμε από την περιγραφή του Πλουτάρχου για το χρώμα του δέρματος του και την κοκκινίλα στο στήθος και στο πρόσωπο (οι άνθρωποι με τέτοιου είδους δέρμα έχουν ως επί το πλείστον κόκκινα μαλλιά) αλλά και από την περιγραφή του Καλλισθένη που λέει ότι είχε μαλλιά σαν την χαίτη του λιονταριού, δηλαδή  μπούκλες και κοκκινίζοντα, και έγερνε λίγο προς τα αριστερά όπως μας λέει ο Πλούταρχος στον Βίο Αλεξάνδρου :




Σϊγουρα θα υπάρχουν και άλλες λεπτομέρειες στο ψηφιδωτό που χρήζουν ερμηνείας αλλά θα διευκρινισθούν με την πρόοδο της ανασκαφής.

Αν η υπόθεση μου αληθεύει τότε βρισκόμαστε σε μια εντυπωσιακή αποκάλυψη που ο εκπληκτικός καλλιτέχνης του ψηφιδωτού και σίγουρα μυημένος προσπάθησε να αποτυπώσει εντέχνως στο καλλιτέχνημα του.

 Είναι λοιπόν ο νεκρός ο Αλέξανδρος;



Πάντως οι συμπτώσεις είναι πολλές για να είναι τυχαίες.

Εκτιμώ ότι στον επόμενο θάλαμο (Θ3) θα βρεθεί τοιχογραφία υπό τύπον ζωφόρου, ίσως και του Απελλή, που πολύ πιθανόν εκεί να αποτυπώνεται ο νεκρός.

Όπως έχουμε ξαναπεί βέβαια  η ανασκαφή θα επιβεβαιώσει ή θα απορρίψει την υπόθεση αυτή."




Προσπάθειες για αποκατάσταση του ψηφιδωτού

Έχουν βρεθεί τμήματα από το ψηφιδωτό και μεμονωμένες ψηφίδες στον τύμβο της ΑμφίποληςΤην αισιοδοξία της ότι το εντυπωσιακό ψηφιδωτό του τάφου της Αμφίπολης θα μπορέσει να αποκατασταθεί πλήρως εξέφρασε η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Όπως ανέφερε: «Οι αρχαιολόγοι και οι συντηρητές στην Αμφίπολη θα μπορέσουν να αποκαταστήσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το εντυπωσιακό ψηφιδωτό που αποκαλύφθηκε στον δεύτερο θάλαμο του τύμβου Καστά. Aπό τις μέχρι τώρα έρευνες έχουν βρεθεί αρκετά τμήματα που έχουν αποκοπεί από το ψηφιδωτό (ορισμένα εκ των οποίων έχουν μήκος έως και 20 εκατοστά), αλλά και μεμονωμένες ψηφίδες. Το έργο αποκατάστασης θα απαιτήσει αρκετό χρόνο. Η αρπαγή της Περσεφόνης που αναπαριστάται στο ψηφιδωτό της Αμφίπολης δεν είναι σπάνια, καθώς έχει βρεθεί σε πολλές αγγειογραφίες. Ωστόσο, τώρα την έχουμε και σε ψηφιδωτή μορφή».





Σπουδαίο το πρόσωπο του ταφικού μνημείου

Την Πέμπτη η κ. Μενδώνη αλλά και η υπεύθυνη ανασκαφέας Κατερίνα Περιστέρη μίλησαν για κάποιο σπουδαίο πρόσωπο το οποίο βρίσκεται στο εσωτερικό του λόφου Καστά. Όπως δήλωσαν :«Βρίσκουμε την σκηνή της αρπαγής της Περσεφόνης στην τοιχογραφία του λεγόμενου τάφου της Περσεφόνης, στο βασιλικό νεκροταφείο των Αιγών. Έχουμε και δεύτερη απεικόνιση με τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη, σε σκηνή ιερού γάμου, στο ερεισίνωτο του μαρμάρινου θρόνου, στον τάφο της Ευρυδίκης, μητέρας του Φιλίππου, στις Αιγές.Οι σκηνές αυτές συνδέονται με τις λατρείες του κάτω κόσμου, με την Ορφική λατρεία- κάθοδος στον Άδη-καθώς και με τις διονυσιακές τελετές.

Oι θεωρίες για το υλικό του ψηφιδωτού

Διακεκριμένος ιστορικός-ερευνητής, ανέφερε ότι πιθανόν το μπλε υλικό πάνω στο ψηφιδωτό να είναι lapis lazuli. Σύμφωνα με τον ίδιο , η κυριότερη χώρα προέλευσης του συγκεκριμένου υλικού ήταν η Περσία, ενώ την εποχή που χρονολογείται το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης, το lapis lazuli ήταν πολυτιμότερο του χρυσού. Σύμφωνα με πληροφορίες, ειδικός του Υπουργείου Πολιτισμού ο οποίος μελετά το ψηδιδωτό δεν αποκλείει το ενδεχόμενο το μπλε χρώμα να προέρχεται από αλλοίωση του βότσαλου με το πέρασμα των χρόνων.

lapis lazuli






Η θεωρία για το λάπις λάζουλι κυκλοφόρησε επειδή πρόκειται για ένα ημιπολύτιμο πέτρωμα. Κύριο συστατικό του είναι ο λαζουρίτης που ευθύνεται για το μπλε χρώμα του. Περιέχει επίσης ασβεστίτη και βολλαστονίτη, καθώς και μικρούς κρυστάλλους σιδηροπυρίτη, χάρη στους οποίους εμφανίζει μεταλλικές αναλαμπές. Το λάπις λάζουλι κοσμεί τη μάσκα του Τουταγχαμών και τους κίονες του Καθεδρικού της Αγίας Πετρούπολης. Επίσης, του αποδίδονται πολυάριθμες ιδιότητες, όπως ότι ενισχύει τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, φέρνει την αγάπη και εγγυάται την ευτυχία.
 
Η μάσκα του Τουταγχαμών



Το μπλέ εκείνη την εποχή ήταν ένα εξαιρετικά ακριβό χρώμα. Στην Ελλάδα, αζουρίτης βρίσκεται στη Μακεδονία, την Θάσο και το Λαύριο. Διακοσμητικά αντικείμενα από λαζουρίτη βρέθηκαν και στις πυραμίδες της Αιγύπτου.
.
Το πόσο σημαντικό ήταν για τους Αιγύπτιους το συγκεκριμένο υλικό, φαίνεται από το γεγονός ότι ο Θεός Άμμων -Ρα, φορούσε στο κεφάλι του ένα ιερό μάτι φτιαγμένο από Λαζουρίτη.

Όπως επεσήμανε την Πέμπτη το zougla.gr, κάποιοι ειδικοί αναφέρουν ότι και στο ψηφιδωτό της Αμφίπολης τόσο το άλογο, όσο και η Περσεφόνη, έχουν το ένα μάτι μπλε, κάτι που μπορεί να δείχνει μια πιθανή σύνδεση του νεκρού με τον Θεό Άμμων - Ρα της Αιγύπτου, ο οποίος είχε ταυτιστεί από τον Μέγα Αλέξανδρο με τον Δία, δημιουργώντας κατά κάποιον τρόπο ένα δικό του Θεό, τον Άμμωνα - Δία.
 
(Στο ένα μάτι της Περσεφόνης διακρίνεται το μπλε)


Ωστόσο οι απόψεις και οι παρατηρήσεις αυτές παραμένουν στη θεωρία μέχρι να αποφανθεί η αρχαιολογική έρευνα.

Η παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης σε σαρκοφάγους

Οι αρχαιολόγοι επισημαίνουν στην ηλεκτρονική μας εφημερίδα ότι η παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης ναι μεν συναντάται σε σαρκοφάγους εκτός Ελλάδας ( Ρώμη,Βατικανό) και σε τάφους αλλά κυρίως ως μαρμάρινο επικάλυμμα και όχι ως ψηφιδωτό. Άλλωστε όπως είναι ήδη γνωστό, το νέο εύρημα στο εσωτερικό του λόφου Καστά είναι η πρώτη φορά που βρίσκεται σε ένα μακεδονικό ταφικό μνημείο.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι στο αρχαιολογικό μουσείο της Καρδίτσας, φιλοξενείται μια σαρκοφάγος η οποία πάνω της έχει την αναπαράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα και μπροστά τον θεό Ερμή ως ψυχοπομπό.



Η σαρκοφάγος με την αναπαράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης




(Ξενάγηση στον αείμνηστο καθηγητή Γεώργιο Δεσπίνη)

Επίσης ο καθηγητής αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Μιχάλης Τιβέριος, ο οποίος έχει δει τη σαρκοφάγο ανέφερε πως είναι ένα εύρημα εξαιρετικά σπάνιο για τη χώρα μας. Αν και η κατασκευή του χρονολογείται περίπου 4 αιώνες μετά το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης, ως θέμα, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, δείχνει πως χρησιμοποιείτο αδιαμφισβήτητα σε τάφους. Πρόκειται δηλαδή για ένα ταφικό θέμα.



Ξενάγηση στο Αρχ. Μουσ. Καρδίτσας μπροστά στη σαρκοφάγο


Οι αρχαίοι Γόμφοι όπου έχει βρεθεί η σαρκοφάγος- λάρνακα, βρίσκονται στη θέση «Επισκοπή» Μουζακίου. Μαζί με την Τρίκκη, την Πέλιννα και τη Μητρόπολη αποτέλεσαν την τετράδα της Εστιαιώτιδας. Η πόλη ιδρύθηκε τον 4ο π. Χ. αιώνα από συνοικισμό κωμών σε «θεατροειδή» χώρο ενός μακρόστενου υψώματος που σήμερα ορίζει τα όρια των Νομών Καρδίτσας και Τρικάλων. Έλεγχε τις δύο εισόδους από τη θεσσαλική πεδιάδα προς την αρχαία Αμβρακία (Άρτα) και την χώρα των Αθαμάνων. Ο Πάμισος ποταμός φαίνεται πως όριζε την αρχαία πόλη στα ΝΑ.

Oι αρχαίοι Γόμφοι για μικρό χρονικό διάστημα ονομάζονταν Φίλιπποι ή Φιλιππόπολις.Ο βασιλιάς Φίλιππος ενίσχυσε το κτίσιμο της νέας πόλης Ο Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Μακεδονίας, ενίσχυσε το κτίσιμο της νέας πόλης. Έκοψε νομίσματα με την επιγραφή «ΦΙΛΙΠΠΟΠΟΛΙΤΩΝ» και για μικρό χρονικό διάστημα η πόλη έφερε το όνομα «Φίλιπποι ή Φιλιππόπολις». Μετά το 330 π. Χ. η πόλη εμφανίζεται με το παλιό της όνομα Γόμφοι. Οι Γόμφοι έκοψαν δικά τους νομίσματα, τα οποία φέρουν τις επιγραφές ΓΟΜΦΕΩΝ – ΓΟΜΦΙΤΟΥΝ. Στις παραστάσεις διακρίνεται ο Ζευς - Παλάμνιος ή Ακραίος. Στους αρχαίους Γόμφους λάτρευαν και τον Διόνυσο Κάρπιο, που υποδήλωνε την καλλιέργεια της αμπέλου.




Ο αρχαιολόγος
Λεωνίδας Χατζηαγγελάκης
Επειδή οι αρχαίοι Γόμφοι έλεγχαν την διάβαση προς την Αθαμανία και την Ήπειρο, αρκετές φορές υπέστησαν πολιορκίες και καταστροφές. Έτσι το 198 π. Χ. κατέλαβε την πόλη ο Αμύνανδρος, βασιλιάς των Αθαμάνων, με τη βοήθεια των Ρωμαίων, στη συνέχεια το 191 - 185 π. Χ. ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας και αργότερα, το 48 π. Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας στον εμφύλιο πόλεμο με τον Πομπήιο. Από τις φιλολογικές πηγές και τα ανασκαφικά στοιχεία διαπιστώνεται ότι η πόλη των Γόμφων υπήρχε τον 6ο μ. Χ. αι., οπότε ανακαινίστηκε το τείχος της από τον Ιουστινιανό.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην περιοχή των αρχαίων Γόμφων, έχει διενεργηθεί μεγάλος αριθμός σωστικών ανασκαφών, είτε λόγω της καλλιέργειας των αγρών, είτε με την κατασκευή δημοσίων έργων, είτε εξαιτίας αρχαιοκαπηλικής δραστηριότητας. Κατά τη διάρκεια της έρευνας καθαρίστηκε η εξωτερική παρειά του τείχους, αποκαλύφθηκε τμήμα μεγάλου δημόσιου κτιρίου, τμήμα μεγάλης οικίας των Ρωμαϊκών χρόνων, καθώς και τάφοι του νότιου νεκροταφείου της αρχαίας πόλης.


Γόμφοι, η σαρκοφάγος στον χώρο εύρεσης


Οι αρχαίοι Γόμφοι φαίνεται ότι αποτελούσαν κέντρο άσκησης της λιθοξοϊκής τέχνης. Ανασκαφικά δεδομένα στον αρχαιολογικό χώρο όπως σπόνδυλοι κιόνων, ενεπίγραφη πλίνθος με ονόματα Γομφέων μαρμαροτεχνιτών, ημίεργη προτομή, επιτύμβιες στήλες και μαρμάρινή λάρνακα, ενισχύουν την άποψη αυτή. Στο εργαστήρι των Γόμφων αποδίδεται και η ανάγλυφη επιτύμβια στήλη του «Εχένικου» από την περιοχή των Καλογήρων.

Στην κοίτη του Πάμισου ποταμού - κτηματικές περιφέρειες Μουζακίου, Μαυρομματίου «θέση Κρύα Βρύση», Γελάνθης «θέση Γεροπλάτανος» και Παλαιομονάστηρου- έχουν ερευνηθεί αρκετοί τάφοι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, καθώς και ταφικός τύμβος στη θέση «Λογγαράκος». Διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη και στήλες έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή των τάφων.


Η σαρκοφάγος στον ανασκαμμένο χώρο


Μιχάλης Τιβέριος
Εκτός από την πρακτική του ενταφιασμού σε κιβωτιόσχημους τάφους ή σε πήλινες και μαρμάρινες λάρνακες, έχουν διαπιστωθεί πυρές και εγχυτρισμοί. Χαρακτηριστική είναι η μαρμάρινη λάρνακα «νεοαττικού» τύπου με παράσταση «αρπαγής Κόρης» στην εμπρόσθια κύρια πλευρά. Στην πίσω όψη παριστάνεται αετός από τα φτερά του οποίου εκφύονται φυτικοί πλοχμοί που απολήγουν στις γωνίες σε κεφαλές βοών. Τις στενές πλευρές κοσμούν λεοντοκεφαλές και φυτικοί πλοχμοί.

Στο εσωτερικό των τάφων παρατηρήθηκαν γυάλινα και πήλινα αγγεία, κυρίως ατρακτοειδή ληκύθια, καθώς και νομίσματα ως προσφορές στο νεκρό.




(Η αρπαγή της Περσεφόνης σε σαρκοφάγο στο μουσείο του Βατικανού στη Ρώμη 200-225 π.Χ. )


Δείτε από κοντά την Περσεφόνη στο νέο 3D βίντεο.Πρόκειται ουσιαστικά για ενημερωμένο τρισδιάστατο γράφημα το οποίο αποκαλύπτει όλο το μεγαλείο του τάφου της Αμφίπολης. Πατήστε πάνω στην εικόνα.

2 σχόλια :

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...
Twitter Bird Gadget Twitter Bird Gadget